Poezja, oręż dyplomacji

Wczoraj, chwilę po ogłoszeniu wstępnych wyników referendum na Krymie, na fejsbukowym profilu MSZ Rosji opublikowany został wiersz Konstantina Simonowa.

Czekaj mnie, a wrócę zdrów,
Tylko czekaj mnie, 
Gdy przekwitną kiście bzów, 
Gdy naprószy śnieg. 
Czekaj, gdy kominek zgasł, 
Żar w popiele znikł. 
Czekaj, gdy nikogo z nas 
Już nie czeka nikt, 
Czekaj, gdy po przejściu burz 
Nie nadchodzi wieść, 
Czekaj, gdy czekania już 
Niepodobna znieść. 


Czekaj mnie, a wrócę zdrów, 
I nie pytaj gwiazd, 
I nie słuchaj trzeźwych słów, 
Że zapomnieć czas. 
Niech opłacze matka, syn, 
Gdy zaginie słuch, 
Gorzkie wino w domu mym 
Niech rozleje druh. 
Za mój cichy, wieczny sen 
kielich pójdzie w krąg. 
Czekaj – i po kielich ten 
Nie wyciągaj rąk. 

Konstantin Simonow, 1942

Czekaj mnie, a wrócę zdrów, 
Śmierci mej na złość. 
Ten zaklaszcze, tamten znów 
Krzyknie: „Co za gość!”. 
Jak doprawdy pojąć im, 
Że we krwawej mgle 
Ty czekaniem cichym swym 
Ocaliłaś mnie. 
Ot i sekret, ot i znak, 
Co w sekrecie tkwi, 
Że umiałaś czekać tak, 
Jak nie czekał nikt. 

(doskonałe tłumaczenie Adama Ważyka)

Jeden z najpiękniejszych i najbardziej znanych rosyjskich utworów powstał w 1941 roku, podczas tzw. Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Simonow początkowo chciał, by wiersz zachował prywatny charakter, deklamował go jednak kolegom, a ci poruszeni notowali tekst i udostępniali innym. Przywołanie, w kontekście referendum, utworu  tak silnie osadzonego w rosyjskiej kulturze, uczynienie z niego niezwykle sugestywnej alegorii, uważam za genialny, argument wizerunkowy (na miarę "Pocałunku" Francesco Hayeza, o którym kiedyś napiszę). Nie sposób go odeprzeć, bo angażuje emocje nie rozum odbiorcy.

Chętnie przywołałabym w tym miejscu jakieś podobne działanie strony ukraińskiej dla równowagi. Niestety, pijarowcy pracujący dla Ukrainy uparcie ignorują kulturę tego kraju i wolą po amerykańsku odwoływać się do ponętnych walorów rezolutnych dziewcząt z parciem na szkło, co pewnie może się podobać pryszczatej gimbazie i plaj-bojom u progu drugiej i trzeciej młodości, ale nie mnie.

Dla równowagi będzie więc biograficzny i niezupełnie romantyczny  kontekst powstania wiersza.

Konstantin Simonow napisał utwór latem 1941 roku na froncie, chroniąc się w okopach przed gradem nieprzyjacielskich kul, napisał go z myślą o Walentinie Sierowej, gwieździe radzieckiego kina. Od roku poeta kochał się z niej na zabój, a na front miał wyruszyć ze zdjęciem ukochanej na piersi.

Walentina Sierowa

Walentina, wówczas wdowa z synem po bohaterze wojny w Hiszpanii, lotniku Anatoliju Sierowie, nie była przychylna literatowi. Simonow nie był jeszcze znany, brakowało mu towarzyskiej ogłady, a jego sytuacja osobista była, delikatnie mówiąc, skomplikowana. Simonow miał żonę (a nawet dwie) i syna. Rodziną jednak zupełnie się nie zajmował, a jej potrzeby nie zaprzątały mu głowy. Wiersz "Czekaj mnie..." odmienił los. W krótkim czasie poeta stał się sławny, bogaty i wpływowy. Jego utwór był na ustach wszystkich. Gdy w 1942 nakręcono film zainspirowany wierszem, główną rolę zagrała w nim Walentina Sierowa.

Kadr z filmu "Czekaj mnie" z W. Sierową

Rok później była już trzecią żoną ulubionego pisarza radzieckich generałów.

Myli się jednak ten, kto sądzi, że małżeństwo było szczęśliwe. Konstantin zdradzał Walentinę wielokrotnie, przede wszystkimi z paniami z mundurach, którym nie potrafił się oprzeć. Ona nie pozostawała mu dłużna. Do historii przeszła następująca anegdota dotycząca pary.

Walentina Sierowa i Konstantin Simonow, 1942

Generał Konstanty Rokossowski bardziej niż dzieła Simonowa cenił twórczość Marii Konopnickiej, a ponadto uchodził za bardzo przystojnego mężczyznę. Kiedy jego wojska stały chwilowo w obwodzie, a on sam miał kwaterę daleko z tyłu frontu w jakimś dworku, zaprosił do siebie Walentinę Sierową, z którą romansował jeszcze zanim ta została żoną Simonowa. Pobyt Walentiny u Rokossowskiego przedłużał się. Simonow tracił powoli cierpliwość i wreszcie poskarżył się Stalinowi (na marginesie, syn dyktatora także był kochankiem aktorki). Na najbliższej odprawie omawiając sytuację na frontach, Stalin niespodziewanie zwrócił się do Rokossowskiego:
- Towarzyszu Rokossowski, Walentina Sierowa to czyją jest żoną?
- Konstantego Simonowa - odpowiedział Rokossowski.
- Ja też tak sądzę - rzekł Stalin.
Rokossowski po powrocie z odprawy natychmiast odesłał Walentinę samolotem do męża.

Czy alegoryczna kochanka okaże się wierniejsza od swojego pierwowzoru?

Więcej na temat Simonowa znajdziesz w  książce Orlando Figesa "Szepty – życie w stalinowskiej Rosji”