Bitwa pod Grunwaldem, post o wielkości Jana Matejki

Jan Matejko zasługuje na tytuł największego polskiego malarza bez dwóch zdań. To dzięki Matejce o bitwie pod Grunwaldem pamięta każdy Polak. Każdy, kto choć przez chwilę widział dzieło Matejki, nigdy go nie zapomni, a przy okazji nie zapomni też o chwale polskiego oręża.

Obrazów batalistycznych mamy w Polsce dostatek. Które z dzieł pamiętacie? Czy potraficie przywołać w pamięci inną ilustrację poświęconą grunwaldzkiej wiktorii?

Wiele lat temu,  latem szukając schronienia przed obezwładniającym miejskim upałem, wybrałam się z moim pięcioletnim wówczas synem do Muzeum Narodowego pooglądać obrazy. Pomysł nie był dobry. Malec snuł się po salach i... spał na stojąco.  Ożywił się dopiero przed "Bitwą pod Grunwaldem". Patrzył na obraz i zadawał dziesiątki pytań. Dynamika dzieła, ogrom detali, wyrazistość postaci, bitewny zgiełk, zainteresowały go i pobudziły. Gdy kilka tygodni temu mój młodszy syn wrócił rozemocjonowany z wycieczki szkolnej do Muzeum, chłopcy rozmawiali... o "Bitwie pod Grunwaldem". Dlaczego o tym piszę? Uważam, że największą sztuką jest stworzenie dzieła, które wyda się równie interesujące prostemu odbiorcy, jak i temu, który poszukuje wyrafinowanych wrażeń, wielopiętrowej symboliki, artystycznych zagadek. Analizując "Bitwę" może się sprawdzać intelektualnie przez kilka miesięcy.

Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem, 1872-78

W dziele Matejki jest pasja, dzikość i wolność, brutalna siła i świętość, krzywda, żądza zemsty i radość. Nie znam nikogo, kto przeszedłby koło Bitwy obojętnie.


Artystów inspiruje lub frustruje i skłania do złośliwości, krytyków motywuje do wytężonej pracy, albo denerwuje bezkompromisowością malarskiej wizji, publiczność zachwyca, albo ogłupia (niektórym po prostu w głowie się nie mieści to, co widzą).

"Bitwa pod Grunwaldem" sprawia wrażenie, jakby namalowana została w twórczym szale trwającym wiele miesięcy.  Wiadomo jednak, że Matejko, zanim zaczął malować obraz, mnóstwo czasu poświęcił studiom historycznym, wykonał szereg szkiców a pracował metodycznie i z rozwagą.

Jan Matejko, szkic kompozycyjny do "Bitwy pod Grunwaldem", 1872
źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie

Jan Matejko, szkic kompozycyjny do "Bitwy pod Grunwaldem", 1872
źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie

Jan Matejko, szkic olejny do "Bitwy pod Grunwaldem", 1872

Efektem tych wysiłków jest najbardziej znany obraz w historii polskiego malarstwa.  I mogą sobie zawistni konkurenci kpić, a zakompleksieni krytycy wytykać błędy w perspektywie i epigonizm. Im więcej czasu Matejce poświęcają, tym jego chwała większa.

Stanisław Wyspiański, "Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki"

Jednym z pierwszych prześmiewców mistrza był Stanisław Wyspiański. Ironia Wyspiańskiego śmieszyłaby bardziej, gdyby nie była podszyta nutą zazdrości i złośliwości. A skąd wiadomo, że jest? Jan Matejko malował "Bitwę pod Grunwaldem" ku pokrzepieniu serc. Zależało mu, by przedstawić Polskę w glorii. Gdyby Wyspiański parodiował życzliwie, na rysunku umieściłby polską chorągiew. Zamiast niej jest krzyżacka, na złość mistrzowi.

Inni życzliwiej nawiązywali do obrazu Matejki. W połowie lat trzydziestych  Zdzisław Czermański  stworzył opartą na projekcie "Bitwy" karykaturę na temat sytuacji w Niemczech.

Zdzisław Czermański, karykatura 1934

Janusz Christa nie oparł się pokusie stworzenia swojej wersji "Bitwy" z postaciami z genialnego komiksu serii "Kajko i Kokosz".

źródło: na-plasterki.blogspot.com

O tym, że obraz Matejki ma mocną pozycję w pamięci współczesnych, świadczy poniższy obrazek (na marginesie jedna z najśmieszniejszych karykatur ostatnich lat).

Michał Tomaszek, źródło:zamek.malbork.pl

Fascynacji dziełem Matejki nie krył Stanisław Bareja, który umieścił je w dwóch swoich serialach komediowych "Alternatywy 4" i "Zmiennicy".

Bitwa pod Grunwaldem na Alternatywy 4, kadr z filmu

Memów i parodii "Bitwy pod Grunwaldem" można znaleźć w Internecie bez liku. Obraz stanowi świetny punkt odniesienia nie tylko do innych dzieł kultury, ale także do wydarzeń społecznych i codziennych spraw. Rozpala serca, inspiruje i wyostrza poczucie humoru jak żaden inny. Jest wspaniały!

O tym, jak Muzeum Narodowe i firma Platige Image zmanipulowały "Bitwę pod Grunwaldem" w prezentacji 3D, możesz przeczytać tutaj>>